In Nederland is een mix aan verschillende grondsoorten aanwezig. Wie van het Noorden van het land af reist naar het Zuidelijkste puntje van Nederland komt 5 verschillende bodemsoorten tegen.
Elk van deze bodemtypes heeft zijn eigen kenmerken, voor- en nadelen. Het bodemprofiel van zand bevat bijvoorbeeld een harde inspoelingslaag. Klei beschikt over de eigenschappen om grote hoeveelheden water vast te houden en is kalkachtiger dan zand. Op deze manier verschilt elk van de grondsoorten in Nederland van de andere bodemsoorten.
Dat het belangrijk is om te weten wat de eigenschappen zijn van elk bodemtype werd pijnlijk duidelijk met de verzakkingen langs de Noord-Zuidlijn in Amsterdam. De grondsoort in Noord-Holland is namelijk een veenbodem die sterk inklinkt als deze opdroogt.
Het belang om de verschillende bodemtypes te kennen is groot. Met die informatie kan er gerichter kalk en bemesting gestrooid worden.
Dat is slechts een voorbeeld van wat er met de informatie gedaan kan worden.
Het ware doel van de bodemsoorten in Nederland kennen is dat de verschillen duidelijk worden tussen jouw tuin en die van iemand anders, bijvoorbeeld een familielid. Laat zeggen dat het familielid Antoon heet. Stel dat bij Antoon een lössbodem in zijn tuin aanwezig is; een bijzonder vruchtbare bodem die mineralen goed vasthoudt. En stel dat er in jouw tuin een zandbodem aanwezig is; een bodem waar mineralen en voedingstoffen snel uitspoelen.
Zonder te weten wat de verschillen tussen de grondsoorten in Nederland zijn kun je aan Antoon vragen hoeveel hij bemest en bekalkt per jaar. Waarschijnlijk schrik je van de lage frequentie en hoeveelheden die hij strooit, terwijl hij toch een prachtig bloeiende tuin heeft. Je vraagt hem:
“Antoon, wat doe jij anders dan ik waardoor de tuin er zo prachtig bij ligt?”
Als je familielid ook niets weet over bodemclassificaties kan hij antwoorden op je vraag met de volgende antwoorden:
Er zijn zo nog wel honderden dingen te verzinnen. En hoewel bovenstaande onderhoudstaken wel degelijk bijdragen aan een verzorgde tuin, vormen ze niet de basis. Veel taken zijn namelijk afhankelijk van het type grond wat in de tuin aanwezig is. Dat is de basis waarop onderhoudstaken afgestemd moeten zijn.
In Nederland zijn op hoofdlijnen 5 bodemsoorten te onderscheiden. Ieder van deze bodemsoorten is enkele duizenden jaren geleden ontstaan door de krachten van de natuur. Het bodemprofiel van iedere grondsoort bepaalt de vruchtbaarheid van de bodem.
Het ene bodemtype komt meer voor dan het andere. Een zandbodem is een van de meest voorkomende bodems in Nederland. Bodems zijn te classificeren als:
Landkaart met bodemsoorten in Nederland
Het definiëren van landschappen is gebaseerd op basis van deze bodems. Veenlandschappen bestaan bijvoorbeeld uit bodems van veen. Zandbodems zijn aanwezig bij zandlandschappen en duinlandschappen. Overigens zijn zandbodems de enige bodemsoort die aanwezig is bij 2 landschappen.
Onderstaande video helpt bij het verduidelijken van het ontstaan, de vorming en de verschillen tussen grondsoorten in Nederland. De video is erg duidelijk en legt bijbehorende begrippen goed uit.
Zandbodems zijn ontstaan in de IJsland. In die tijd waren de Noordzee en rivieren in Nederland opgedroogd. Het zand wat op deze bodems aanwezig was werd met enorme winden over het land verspreid en kwam neer op verschillende plaatsen. Tegenwoordig zijn zandbodems voornamelijk aanwezig in Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel en op de Waddeneilanden. Ook loopt er een smalle strook ter hoogte van Alkmaar tot Den Haag.
Er is sprake van een zandbodem als minimaal 50% van de bodem uit zand bestaat. Daarom dat zowel zandlandschappen als duinlandschappen onder de bodemsoort zandbodem vallen. Een zandbodem is te herkennen aan een duidelijke gelaagdheid, van toplaag tot schoon zand laag (het gele zand). Ook de grove structuur van zandkorrels is kenmerkend voor een zandbodem.
Een bodem van zand heeft als voordeel dat overtollig regenwater makkelijk de bodem inzakt. Tevens warmt een zandbodem snel op, waardoor al na de eerste zonnestralen het bodemleven en plantengroei opgang komt.
Aan de andere kant vormt de open structuur van een zandbodem ook een nadeel. Doordat water makkelijk weg kan trekken in de bodem, worden ook voedingsstoffen en andere mineralen van de toplaag naar dieper gelegen lagen getransporteerd. Het gevolg is dat de bodem snel ‘verschraalt’. Om dat tegen te gaan moet er vaker mest en kalk gestrooid worden.
De grondsoort rivierklei komt voor in bodems rondom rivieren. Vrij logisch. Deze rivierkleibodems zijn ontstaan door het meermaals overstromen van de belangrijkste rivieren in Nederland. Tijdens zo’n overstroming blijven kleideeltjes en mineralen achter op het land, welke door de jaren heen een grondsoort met rivierklei gevormd hebben.
Rivierklei is een kleisoort welke, net zoals zeeklei, bestaat uit allerlei kleine slibdeeltjes. Het verschil met zeeklei is dat rivierklei uit grovere slibdeeltjes bestaat. Deze slibdeeltjes zijn afkomstig van bergen in Duitsland en Frankrijk. De kleur van rivierklei is grijs, tenzij er veel ijzer in de bodem zit. Dan heeft een rivierbodem een oranje/ bruine kleur.
Vanwege de slibdeeltjes en mineralen in rivierklei bevat deze bodemsoort veel organisch materiaal. Ook is rivierklei kalkhoudender dan een zandbodem, wat kalkminnende planten fijn vinden. Kleikorrels houden vanwege hun fijnere structuur water makkelijker vast. Dit kan zowel als voordeel als nadeel werken. In de zomer is watergeven minder vaak nodig.
In periode van extreme regenval is klei niet instaat om snel het overtollige regenwater af te voeren. Een ander nadeel van rivierklei is dat zuurminnende planten, zoals Rhododendron en Heide, niet goed groeien op deze bodem. Dit komt vanwege de relatief hoge pH waarde.
Zeeklei komt veel voor in kustgebieden. Doordat er vroeger geen dijken waren spoelde zeewater nog wel eens over het land. Het gevolg was, net zoals bij rivierklei, dat allerlei slibdeeltjes en mineralen van bergen achterbleven op het land. Gebieden waar zeeklei in de bodem aanwezig is zijn voornamelijk te vinden in de provincies Zeeland, Zuid Holland, Noord Holland, Flevoland en het Noordelijke gedeelte van Friesland en Groningen.
Ook de kleine slibdeeltjes kenmerken zeeklei. Deze slibdeeltjes zijn zelfs nog fijner van structuur dan in rivierklei. Tevens bleven er bij de overstromingen schelpen en weekdieren achter op het land, wat ervoor zorgt dat de pH waarde van de bodem steeg. Zeeklei heeft een grijsblauwe kleur en is erg kleverig.
De voordelen van zeeklei zijn dat het een vrij hoge pH waarde heeft. Kalk strooien is niet of nauwelijks nodig om kalkminnende planten goed te laten groeien. De vele mineralen in een zeeklei bodem dienen als gezonde voedingsstoffen voor planten. Tevens vormt de structuur van zeeklei, net zoals bij rivierklei, zowel een voor- als nadeel. Bij een zeekleilandschap is dat nog een gradatie meer, omdat deze bodem een fijnere structuur heeft.
Nadelen heeft zeeklei ook. Het grootste nadeel vormt de fijne structuur van zeeklei. Dit maakt de bodem lastig te bewerken en de waterdoorlatendheid is slecht. Tevens houden zuurminnende planten niet van de hoge pH waarde (zuurgraad) van de bodem.
Veenbodems zijn ontstaan op plaatsen waar vroeger een moeras was. Tegenwoordig zijn voornamelijk het Groene Hart en delen van het Noorden van het land uitgerust met een veenbodem. In veel gebieden is veen uit de bodem gehaald om te gebruiken als brandstof (turf). Een veenlandschap ontstaat als gevolg van het tempo waarop planten afsterven en verteren. Onderwater sterven planten sneller af dan dat ze verteren. Het gevolg hiervan is dat onverteerde plantenresten zich opstapelen.
Deze onverteerde plantenresten zijn kenmerkend voor een veenbodem en hebben een grote invloed op de vruchtbaarheid van de bodem. Door de vele plantenresten bevat een veenlandschap veel organische stof. Tevens is een veenbodem een zeer zure bodem, omdat er veel plantzuren in dit bodemtype zitten. De kleur van veen varieert van roodbruin tot zwart. Aan het bodemprofiel van een veengrond is te zien dat de bovenste lagen dikker zijn de dan dieper gelegen lagen. Dit komt omdat de dieper gelegen lagen op elkaar worden gedrukt door de hoger gelegen lagen.
In tegenstelling tot klei groeien zuurminnende planten bijzonder goed op een veenbodem. Dit komt vanwege de hoge zuurgraad van veen. Het hoge gehalte organische stof in dit bodemtype voorziet planten van de juiste voedingsstoffen.
Nadelen heeft veen ook, en de gevolgen ervan kunnen groot zijn. Wanneer veen opdroogt, gaat het inklinken en schuren vertonen. Dit is wat er in Amsterdam gebeurde met de aanleg van de Noord-Zuidlijn waardoor vele gebouwen verzakt zijn. Een ander nadeel is dat veel kalk strooien benodigd is om kalkminnende planten en een gazon goed te laten groeien op een bodem van veen.
Löss is een bodemsoort die bestaat uit poeder wat gevormd is gedurende enkele IJstijden terug. Tijdens zo’n IJstijd schuurde gletsjers over rotsen kalksteen en graniet, waardoor deze rotsen vermalen werden door poeder. Met krachtige windvlagen werd het poeder over Europa verspreid. In Nederland is deze grondsoort alleen in het zuidelijkste puntje van Limburg te vinden. Löss wordt daarom ook wel Limburgse klei genoemd, en vormt het heuvellandschap.
De kenmerken van löss zijn de korrelgrote, bewerkbaarheid en kleur. Lösskorrels zijn iets grover van structuur dan klei, maar vele malen fijner dan zandkorrels. Droog lösspoeder is makkelijk kneedbaar en kruimelig. De natte variant van deze grondsoort is kleverig en nog steeds kneedbaar. Verder is de oranje tot gele kleur typerend voor deze bodemsoort in Nederland. Bovenin de bodem is löss donkerder van kleur dan onderin.
Doordat lösskorrels wat betreft het formaat tussen klei- en zandbodems inzitten, wordt het beste van deze 2 gecombineerd. Een lössbodem is hierdoor zowel waterdoorlatend bij hevige regenval, maar kan in droge periodes meer water vasthouden dan zand. Ook is dit bodemtype luchtig, waardoor de grond makkelijk te bewerken is en planten er makkelijk in kunnen wortelen.
Echte grote nadelen heeft löss niet. Alleen vind ik persoonlijk dat een gele of oranje toplaag in de tuin niet mooi kijkt. Dat is makkelijk op te lossen door de toplaag af te strooien met potgrond, compost of tuinaarde.