In België komen verschillende bodemsoorten voor. Ieder van deze grondsoorten heeft zijn eigen samenstelling van het gehalte kalk, organische stof en mineralen. Deze drie elementen bepalen de structuur van elke soort grond in de Belgische tuin.
Op een vereenvoudigde bodemkaart van het land is te zien dat er op hoofdlijnen 4 soorten grond voorkomen in België. Elk bodemtype komt voor in een afgebakend gebied. Dat is in tegenstelling met Nederland, waar de grondsoorten verspreidt over het land te vinden zijn.
Om planten, bomen en het gazon goed te laten groeien en bloeien is het van belang om de grondsoort in de tuin te kennen. Op basis van het bodemtype kan er gerichter bemest, bekalkt en onderhoud gepleegd worden.
Ieder bodemtype vraagt zijn eigen bewerking als het gaat om mest strooien, kalk strooien en onderhoud. Door de kenmerken, voordelen en nadelen van iedere grondsoort te kennen kan er gerichter onderhoud gepleegd worden. Dat levert meer resultaat op en voorkomt dat je onnodig geld verspilt aan niet werkende meststoffen.
Een kleibodem heeft bijvoorbeeld een pH waarde (zuurgraad van de bodem) die hoger is dan die van een zandbodem. Dat betekent dat er op een kleibodem minder kalk gestrooid hoeft te worden om op hetzelfde pH niveau uit te komen. Voor een exact getal over de zuurgraad van de bodem kan je de pH waarde in de tuin meten.
De pH waarde is slechts een van de waardes die op orde moet zijn voor een vitale tuin. Maar door de kennis over het bodemtype in je tuin kan er naar de behoefte van de bodem en planten de juiste hoeveelheid kalk gestrooid worden. Dat bespaart in veel gevallen geld, omdat er vaak te veel kalk gestrooid wordt.
De Belgische bodem bestaat uit 4 verschillende grondsoorten. Dit zijn klei, zand, zandleem en loom. Daarnaast bevat vooral de Waalse bodem uit allerlei stenige bodems. Deze stenige bodems zijn een combinatie van één 4 grondsoorten en een steensoort.
Op de eenvoudige bodemkaart hieronder zijn deze bodemsoorten en stenige bodems afgebeeld.
Vereenvoudigde bodemkaart van de bodems in België
Zie je op de bodemkaart de duidelijke gelaagdheid van de verschillende soorten grond? Het Noordwesten van België bestaat uit een kleibodem. Daaronder en in het uiterste Noorden ligt een gebied wat bestaat uit een zandbodem. Onder die zandbodem is een zandleembodem gelokaliseerd. De bodem in het midden van België bestaat uit loom. Alles onder de Maas die in Namen doorgaat in de Sambar bestaat uit steenachtige bodemtypes.
Het type klei wat aanwezig is in België wordt zeeklei genoemd. Deze naam dankt de klei aan overstromingen waarbij zeewater aan land kwam en klei afzette. Na een strook kust en duinen begint de Belgische kleibodem. Het gebied waar zeeklei in de bodem zit loopt van Antwerpen via Bruggen naar de Franse grens. Zeeklei is gevormd uit allerlei mineralen die afkomstig zijn uit de Ardennen. In de rivieren blijven de grovere mineralen achter, waarna in de zee alleen de fijnste mineraaldeeltjes terecht komen.
Door de fijne deeltjes in zeeklei is een kleibodem erg lastig te bewerken. Ook de waterdoorlatendheid en beluchting van de bodem zijn slecht. Daarnaast is een kleibodem in België te herkennen aan haar lastige bewerkbaarheid en haar blauwgrijze kleur.
De voordelen van een dichte structuur, zoals klei die heeft, is dat voedingsstoffen en water goed vastgehouden worden door de bodem. Besproeien van een kleibodem is daarom aanzienlijk minder nodig dan een zandbodem. De mineralen en weekdieren die in een kleibodem zitten zorgen voor veel goede voedingsstoffen voor planten, zoals kalium en talk.
Echter, aan een kleibodem kleven ook nadelen. Een groot nadeel is dat de bodem slecht waterdoorlatend is. Bij hevige regenval ontstaan er natte plekken in de tuin die lastig wegtrekken in de bodem.
Een zandbodem is zowel links als rechts van Antwerpen te vinden. Dit type bodem is lange tijd geleden ontstaan tijdens een IJstijd. In die tijd waren de Noordzee en rivieren in België opgedroogd. De wind pikte de grove zandkorrels op en blies ze over het land.
Zandkorrels zijn aanzienlijk groter (0,05 mm) dan kleikorrels (0,002 mm) en leemkorrels die qua formaat tussen deze 2 inzit. Door deze grovere korrels is de structuur van een zandbodem open en bevat die weinig organische stoffen. Een ander kenmerk van een Belgische zandbodem is dat droog zand uit je handen glipt.
De grover korrels van zand vormen zowel een voordeel als nadeel. Het voordeel is dat water makkelijk weg kan trekken. Na een hevige regenbui trekt het water snel weg in de bodem. Een ander voordeel is dat de bodem in het voorjaar snel opwarmt waardoor al na de eerste zonnestralen het bodemleven en plantengroei opgang komt.
Het grootste nadeel van een zandbodem is het feit dat voedingsstoffen snel ‘uitspoelen’. Dat komt door de grove structuur van de Belgische zandbodem. Door regenwater worden belangrijke voedingsstoffen en mineralen vanaf de toplaag waar plantenwortels zitten naar dieper gelegen lagen getransporteerd.
In België wordt een leembodem in de volksmond nog wel eens loom genoemd. In Nederland wordt deze grondsoort een lössbodem genoemd. Dit type bodem is het rijkst vertegenwoordigd in België. Leem is afkomstig uit de vorige en enkele IJstijden geleden. Tijdens die IJstijden schuurde gletsjers over rotsen kalksteen en graniet, wat deze rotsen verpulverde tot poeder. Dit poeder is via de wind aan land gebracht. Door de kleine korrels is leem verder landinwaarts te vinden dan zand.
Een leem- of loombodem is duidelijk te herkennen aan de gele tot oranje kleur. Wat betreft de korrelgrote zit leem tussen zand en kalk in (0,05 en 0,002 mm). Het beste kenmerk van leem is dat het zijdezacht aanvoelt.
De Belgische leembodem heeft verschillende voordelen. Zo ziet er veel organische materiaal in deze bodemsoort. Ook de pH waarde in leem is vrij goed. Tevens kleven leemkorrels maar zelden aan elkaar vast waardoor er geen grote brokken ontstaan. De grondsoort leem kan water zowel voldoende vasthouden voor de bewatering van planten, als doorlaten bij hevige regenval.
Nadelen heeft leem ook enkele. Zo is het poeder vrij stoffig als het droog is. Dat is niet prettig als je in de tuin wilt werken of genieten. Daarnaast vind ik persoonlijk de kleur van pure leem, oranje of geel, niet echt mooi staan in de tuin. Dit is makkelijk op te lossen door de toplaag af te strooien met een laagje humus.
Een zandleembodem is een combinatie van een zand- en leembodem en bevindt zich tussen deze twee bodems in. Zowel topografisch gezien als kijkend naar de kenmerken en voor- en nadelen. Er is sprake van een zandleembodem als de verdeling 50/50 is.
In een zandleembodem kan een ruim assortiment aan planten gedijen. Er kan gesteld worden dat deze grondsoort een universele bodem is. Wat betreft waterdoorlatendheid en uitspoeling zit dit bodemtype tussen een zand- en leembodem in. Zo is er minder sprake van uitspoeling van voedingstoffen, maar kan water toch voldoende snel weglopen bij hevige regenval.
Een zandleembodem heeft als nadeel dat het in droge periode stoffig is en weg kan waaien. Tevens bevat een zandleembodem minder kalk dan een kleibodem, waardoor er kalk toegediend moet worden om kalkminnende planten goed te laten gedijen.